اگر بخواهیم به زبان ساده بگوییم، آنتی اکسیدان ها اشاره به مولکول هایی دارند که به مبارزه با رادیکال های آزاد در بدن می پردازند. شاید بپرسید رادیکال های آزاد چه هستند؟ رادیکال های آزاد همان ترکیباتی اند که بالا رفتن سطح آن ها در بدن، می‌تواند منجر به بروز آسیب ها و بیماری هایی مانند دیابت، بیماری های قلبی و حتی سرطان گردد. به همین دلیل آنتی اکسیدان ها همواره برای کنترل سطح رادیکال های آزاد در بدن ضروری اند. آنتی اکسیدان ها در بسیاری از مواد غذایی مانند میوه ها و سبزیجات یافت می شوند. برخی ویتامین ها مانند ویتامین E و ویتامین C نیز از آنتی اکسیدان های موثری برخوردارند.
آنتی اکسیدان چیست و چه نقشی در بدن دارد؟
رادیکال های آزاد یکی از مواردی هستند که به طور مداوم در بدن تشکیل می شوند اما همانگونه که گفته شد، سطح آن ها نباید از حد مشخصی فراتر برود. این اتفاقی است که بدون آنتی اکسیدان ها می افتد و رادیکال های آزاد، با ایجاد آسیب های جدی، حتی می توانند منجر به مرگ شوند. البته این بدان معنا نیست که آن ها صرفا خطرناک اند. بلکه مقدار مشخص و غیر اضافی رادیکال های آزاد، دارای عملکردهای مهمی اند که برای سلامتی ضروری است. برای مثال می توان به سلول های ایمنی اشاره کرد که از رادیکال های آزاد به منظور مبارزه با عفونت ها استفاده می کنند. بنابراین بدن برای حفظ تعادل، به مقدار مشخصی از رادیکال های آزاد و آنتی اکسیدان ها نیازمند است.
اما در صورتی که سطح رادیکال های آزاد نسبت به آنتی اکسیدان ها افزایش یافته و بیشتر شود، می تواند حالتی به نام استرس اکسیداتیو با ایجاد کند که در طولانی مدت می تواند منجر به آسیب در DNA و سایر مولکول های مهم بدن شده و حتی منجر به مرگ سلول ها و در نتیجه مرگ فرد گردد. آسیب سلول های DNA به تنهایی می تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد و همچنین نقش مهمی در تسریع فرآیند پیری دارد.
عوامل معتددی می تواند در تشدید و افزایش سطح رایدکال های آزاد موثر باشد که عواملی مانند سبک زندگی و سطح استرس از مهم ترین آن ها است. عوامل دیگری مانند آلودگی هوا، دود سیگار، مصرف الکل، سموم، سطح قند خون بالا، مصرف زیاد اسیدهای چرب اشباع نشده، اشعه های مضر از جمله آفتاب گرفتن بیش از حد، عفونت های باکتریایی قارچی یا ویروسی، مصرف بیش از حد آهن، منیزیم، مس یا روی، افزایش یا کاهش بیش از اندازه سطح اکسیژن، ورزش شدید و طولانی مدت که باعث آسیب به بافت ها می گردد، مصرف بیش از حد آنتی اکسیدان ها مانند ویتامین C و E و کمبود آنتی اکسیدان نیز در این امر نقش مهمی دارند.
آنتی اکسیدان های خوراکی:
همانگونه که گفته شد، آنتی اکسیدان ها برای بقای همه موجودات زنده حیاتی اند. بدن انسان به طور طبیعی، آنتی اکسیدان های مورد نیاز خود (آنتی اکسیدان سلولی گلوتاتیون) را تامین می کند و به همین دلیل همواره حداقلی از دفاع در برابر رادیکال های آزاد وجود دارد. به همین سبب است که مقداری از آنتی اکسیدان، در همه غذاهای ارگانیک گیاهی و حیوانی وجود دارد. با این حال بدن به همه انواع آنتی اکسیدان ها، به خصوص ویتامین های C و E. نیازمند است که اگرچه حیاتی نیستند اما در سلامت عمومی بدن نقش موثری ایفا می کنند. این آنتی اکسیدان های غیر ضروری، از طریق مواد خوراکی قابل دریافت می باشد. در ادامه به برخی از خوراکی هایی که حاوی آنتی اکسیدان هستند اشاره می کنیم:
انواع توت ها، چای سبز، قهوه، شکلات تلخ، میوه ها و سبزیجات، محصولات گوشتی و ماهی و… . در این میان بر اساس مطالعات، قهوه را می توان بزرگترین منبع آنتی اکسیدان دانست.
آنتی اکسیدان ها می توانند منجر به افزایش ماندگاری مواد غذایی طبیعی و فرآوری شده شوند. به همین سبب، آنها اغلب به عنوان افزودنی های غذایی مورد استفاده قرار می گیرند.
بیشترین آنتی اکسیدان در چیست؟
به طور کلی آنتی اکسیدان ها به دو دسته محلول در آب و محلول در چربی قابل دسته بندی هستند. آنتی اکسیدان های محلول در آب، در مایع داخل و خارج سلول ها قادر به انجام عملکرد خود هستند، در حالی که آنتی اکسیدان های محلول در چربی، اغبل در غشاهای سلولی می توانند عمل کنند. مهم ترین آنتی اکسیدان های غذایی عبارتند از:
- آسکوربیک اسید: این آنتی اکسیدان از نوع محلول در آب است و یکی از مواد مغذی ضروری در بدن محسوب می شود.
- ویتامین E: ابن آنتی اکسیدان از نوع محلول در چربی است و نقش مهمی در حفاظت از غشای سلولی در برابر آسیب ها دارد.
- فلاونوئیدها: این گروه، از آنتی اکسیدان های گیاهی هستند و در سلامت عمومی بدن اثرات مفیدی دارند.
آیا مصرف مکمل های آنتی اکسیدانی ضروری است؟
اگرچه مصرف آنتی اکسیدان ها در رژیم غذایی، برای سلامتی عمومی بدن ضروری است، اما مصرف بیشتر همیشه مطلوب نخواهد بود. به نحوی که مصرف بیش از حد آنتی اکسیدان ها، می تواند دارای اثرات سمی باشد. به حدی که به جای جلوگیری از آسیب اکسیداتیو، منجر به افزایش آسیب می گردد؛ پدیده ای که به آن “پارادوکس آنتی اکسیدانی” اطلاق می شود. برخی از مطالعات حتی نشان دهنده خطر مرگ در اثر مصرف دوزهای بالای آنتی‌اکسیدان‌ها است. به همین دلیل، اغلب متخصصان سلامت، توصیه می‌کنند که از مکمل های آنتی اکسیدان با دوز بالا اجتناب شود.
با مصرف این خوراکی های طبیعی غنی از آنتی اکسیدان می تواند اثرات مطلوب تری بر جای بگذارد. زیرا خوراکی ها می توانند اثرات سو کمتری داشته باشند. برای نمونه می توان به مطالعه ای اشاره کرد که با مقایسه اثرات نوشیدن آب پرتقال خونی و آب قند، که هر دو حاوی مقادیر مساوی ویتامین C هستند، چنین نتیجه گرفت که قدرت آنتی اکسیدان آب میوه به طور قابل توجهی بیشتر است. می توان گفت که بهترین روش برای جذب آنتی اکسیدان کافی، استفاده از یک رژیم غذایی غنی از سبزیجات و میوه های مختلف، در کنار سایر عادات غذایی سالم می باشد. با این حال، در صورت کمبود برخی مواد مغذی یا ناتوانی در پیروی از یک رژیم غذایی سالم، قرص آنتی اکسیدان نیز می تواند مفید باشد.
