گلوکونات سدیم نوعی قند است، قندی که هم در ساخت ساختمان و سیمان‌کاری و هم در تولید مواد شوینده و مواد بهداشتی و آرایشی استفاده می‌شود. در ادامه درباره خواص این ماده، نحوه نگهداری و ایمنی کار با آن مطالبی شرح داده‌ایم.
گلوکونات سدیم ماده‌ای شیمیایی است که در صنایع مختلف کاربردهای فراوان دارد، از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی این ماده به نرم‌کنندگی و رقیق‌کنندگی می‌توان اشاره کرد. همچنین گلوکونات سدیم ماده‌ای پایدارکننده است و در لوازم‌آرایشی به این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد. تهیه این ماده شیمیایی مفید و پرکاربرد به روش تخمیر گلوکز انجام شده است.
در این مقاله سرفصل های زیر را پوشش داده ایم که عبارت اند از:
-
محتوا
خواص فیزیکی و شیمیایی گلوکونات سدیم
-
نحوه‌ی تهیه گلوکونات سدیم
-
کاربردهای گلوکونات سدیم
-
ایمنی و نگهداری گلوکونات سدیم
خواص فیزیکی و شیمیایی گلوکونات سدیم
گلوکونات سدیم (Sodium gluconate) که با نام‌های دیگری مانند مونو سدیم گلوکونات، نمک مونو سدیم، سدیم گلوکونات نیز شناخته می‌شود یک ماده‌ی شیمیایی با فرمول C₆H₁₁O₇Na است. این ماده بیشتر به عنوان عامل کی‌لیت مورد توجه مصارف مختلفی از جمله صنعت پزشکی است، املاح ماده شیمیایی گلوکونات سدیم قدرت کی‌لیت بسیار بالایی دارد و چنگاله (کی‌لیت)های پایدار، مقاوم و محکمی با فلزات سنگین از جمله با آهن، کلسیم، آلومینیوم و مس تشکیل می‌دهد. این ماده شیمیایی یا نمک سدیم اسید گلوکونیک به روش تخمیر گلوکز تهیه و تولید می‌شود.
شکل و رنگ گلوکونات سدیم
شکل ظاهری آن پودر گرانولی سفید، زرد یا قهوه‌ای است و بوی مشخصی ندارد. گلوکونات سدیم ماده‌ای حلال در آب و نامحلول در اتر است، این ماده به سرعت در آب حل شده ولی در موادی مانند الکل و متانول کمتر حل می‌شود.
| مشخصات گلوکونات سدیم | |
| فرمول شیمیایی | C6H11NaO7 |
| رنگ | سفید، سفید مایل به زرد یا خاکستری، زرد مایل به قهوه‌ای |
| PH (محلول آبی 10 درصد) | 6.5 – 7.5 |
| نقطه ذوب | 175- 170 درجه سانتی‌گراد |
| محلول در آب | 549 mg/ml |
| مشخصات فیزیکی ظاهری | پودر – گرانول – کریستال |
| بو | بدون بو |
| نقطه اشتعال | 250 درجه سانتی‌گراد |
| چگالی – دانسیته | 1.8 گرم بر سانتی‌متر مکعب |
| دمای نگهداری | 5 تا 30 درجه سانتی‌گراد |
| جرم مولکولی | 218/137 گرم بر مول |
از مشخصات و خواص فیزیکی و شیمیایی این ماده می‌توان به این موارد نیز اشاره کرد:
جرم مولکولی سدیم گلوکونات
جرم مولکولی سدیم گلوکونات 218/137 گرم بر مول، نقطه ذوب آن بین 170 تا 175 درجه سانتی‌گراد، چگالی سدیم گلوکونات 1.8 گرم بر سانتی مترمکعب و نقطه اشتعال آن 250 درجه سانتی‌گراد است. این ماده شیمیایی به صورت جامد و مایع و در دو نوع پودر یا گرانول وجود دارد. رنگ سدیم گلوکونات سفید است گاهی در رنگ زرد و به ندرت در رنگ قهوه‌ای نیز وجود دارد، این ماده بدون بو است.
حلالیت سدیم گلوکونات
این ماده محلول در آب نیز است. هر 59 گرم در 100 میلی‌لیتر آب حل می‌شود. سدیم گلوکونات در الکل، اتانول و اتر حلالیت کمتری دارد و نامحلول است.
روش تولید سدیم گلوکونات
سدیم گلوکونات نوعی نمک سدیم اسید گلوکونیک است و به روش تخمیر گلوکز تولید می‌شود. تولید این اسید با استفاده از روش‌های مختلف تخمیری انجام می‌شود.
این ماده در نتیجه اکسیداسیون نخستین کربن گلوکز ایجاد می‌شود. استوباکتر سنگالنسیس در کشت ناپیوسته در غلظت‌های مختلف قند، دماها و اسیدیته‌های مختلف کشت می‌شود. با پیشرفت تخمیر و در فاز یک جمعیت سلولی واگرا می‌شود. می‌توان از استوباکتر سنگالنسیس به عنوان باکتری برای تولید گلوکونات سدیم در دمای بالا استفاده کرد.
کاربردهای گلوکونات سدیم
گلوکونات سدیم کاربردهای مختلفی در صنایع غذایی، مواد شوینده و پاک‌کننده، صنایع رنگرزی، صنایع خودرو، صنعت سیمان، صنایع نساجی، صنایع بهداشتی، پزشکی و ساختمانی دارد. در صنعت ساختمان به عنوان نرم‌کننده از آن استفاده می‌شود، این ماده رقیق‌کننده ملات و گچ است زیرا خاصیت نرم‌کنندگی بالایی دارد.
همچنین به‌عنوان کاهش‌دهنده آب در مصالح ساختمانی مانند گچ، بتن، ملات و… نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد.
استفاده از گلوکونات سدیم در صنایع غذایی
در صنایع غذایی برای جلوگیری از تلخ شدن مواد مصرفی از سدیم گلوکونات استفاده می‌کنند، این ماده شیمیایی یک مکمل غذایی مجاز است و در اروپا به عنوان E576 قابلیت اضافه شدن به هر نوع ماده غذایی را برای آن مجاز دانسته‌اند. در صنایع پزشکی از گلوکونات سدیم در نقش تنظیم‌کننده تعادل اسيدي بدن استفاده می‌شود تا اعصاب نقش طبيعي خود را در بدن انجام دهد.
سدیم گلوکونات در خوراکی
گلوکونات سدیم برای تنظیم pH مواد غذایی و بهبود طعم غذا استفاده می‌شود. کاربردهای سدیم گلوکونات در صنایع غذایی به عنوان تثبیت‌کننده، طعم‌دهنده و جداساز در انواع مواد لبنی، سبزیجات، گیاهان، ترشیجات، ماهی، گوشت و غلات ثابت شده و مجاز است. گلوکونات سدیم در ﻓﻬﺮﺳﺖ افزودنی‌های ﻣﺠﺎﺯ ﺧﻮﺭﺍﻛﻲ قرار دارد.
کاربرد سدیم گلوکونات در صنایع سیمان
این ماده شیمیایی در صنایع مختلف کاربرد دارد، اگرچه این اسید نوعی قند است که به صورت طبیعی در موادی مانند عسل نیز وجود دارد (1 درصد) و از این جهت در مواد غذایی به کار می‌رود ولی با خلوص بالا برای استفاده در صنعت ساخت‌وساز نیز مفید و کاربردی است و عملکردی مؤثر دارد بنابراین به صورت گسترده در صنعت ساخت‌وساز استفاده می‌شود.
گلوکونات سدیم در استحکام سازه
ساخت و ترکیبی یکدست و عملکردی مثبت و مؤثر به خصوص در استفاده از بتن از ویژگی‌های این ماده شیمیایی است، کاهش آب در بتن که به ایجاد کارایی بهتر می‌انجامد و موجب مستحکم شدن سازه می‌گردد از این ویژگی‌ها است.
گلوکونات سدیم در برابر سرما
در وضعیت‌ها و موقعیت‌های سخت مانند گرمای زیاد مناطق گرمسیر یا در فصل‌هایی مانند تابستان، زمان طولانی حمل بتن و در سطوح وسیع بتن‌ریزی استفاده از سدیم گلوکونات تسهیل کننده عملکرد و بالابرنده سطح استحکام است؛ زیرا این ماده باعث افزایش مقاومت در برابر سرما و همچنین یخ زدن می‌شود.
یکی از مشکلات کار با بتن آسیب‌هایی است که این ماده در گرما و سرما و به دلیل انبساط و انقباض می‌بیند. استفاده از سدیم گلوکونات این آسیب را کاهش می‌دهد و از فرسایش بتن، خشک شدن آن، ترک خوردن و انواع آسیب‌ها جلوگیری می‌کند.
سدیم گلوکونات به عنوان کاهش دهنده آب
در استفاده این ماده در سیمان و بتن ویژگی مهم آن کاهش آب است، سدیم گلوکونات یک کاهنده آب است و این ویژگی به بالا رفتن عملکرد بتن کمک می‌کند؛ بنابراین بتن بهتر ترکیب شده و با تنظیم مشخص میزان آب محلول بتن استحکام آن مطابق با اندازه‌گیری‌های پیشین خواهد بود. هر چه آب بیشتر افزوده شود استحکام نهایی سازه کمتر خواهد بود ولی بدون آب نیز استفاده از بتن برای ساخت‌وساز غیرممکن است بنابراین استفاده از سدیم گلوکونات که کاهنده آب است می‌تواند عملکرد را بسیار افزایش دهد.
گلوکونات سدیم در برابر خوردگی
همچنین در مقایسه با انواع گلوکونات‌ها، سدیم گلوکونات در برابر خوردگی نیز مقاومت بیشتری نشان می‌دهد و همین به طول عمر بتن می‌افزاید.
نگهداری گلوکونات سدیم
برای نگهداری این ماده شیمیایی آن را در دمای 5 تا 30 درجه سانتی‌گراد قرار می‌دهند. در هر دمایی و حتی در دمای بالای محیط نسبت به اکسایش مقاومت دارد.
زیست تخریب‌پذیر بودن گلوکونات سدیم
گلوکونات سدیم زیست‌تخریب‌پذیر است و به دلیل تجزیه 98 درصد حداکثر در دو روز مشکلات زیست‌محیطی ایجاد نمی‌کند. گلوکونات سدیم مشکلات پساب ندارد. از ویژگی‌های محلول گلوکونات سدیم غیر خورنده بودن، غیر سمی بودن و همچنین سریع قابل‌تجزیه بودن آن است. (این ماده به صورت طبیعی تجزیه می‌گردد)
ایمنی در استفاده از گلوکونات سدیم
شرایط ایمن در نگهداری گلوکونات سدیم استفاده از تجهیزات محافظ شخصی است. لازم است از تماس این ماده با پوست بدن و چشم‌ها جلوگیری شود، همچنین شرایط نگهداری ایمن این ماده شیمیایی قرار دادن آن در ظروفی با درهای محکم است. بهتر است این ظروف را در مکانی خشک و خنک و با تهویه مناسب نگهداری شود.
نکات ایمنی در تماس پوست و چشم با گلوکونات سدیم
در صورت تماس مستقیم این ماده شیمیایی با پوست بدن یا چشم با وجود آنکه این ماده غیر سمی است ولی لازم است بلافاصله مواد را از بدن جدا کرده و بخش مورد نظر را شستشو دهید. در صورتی که مواد با پوست تماس داشته باشد لازم است لباس‌هایی که آلوده به گلوکونات سدیم است را سریعاً در آورده و سپس با میزان فراوانی آب ناحیه آلوده شده را شستشو دهید.
شستن چشم‌ها به مدت 15 دقیقه
قسمت‌هایی که دارای التهاب است و به دلیل برخورد با گلوکونات سدیم تحریک شده است را با کرم نرم‌کننده بپوشانید تا سوزش پوست متوقف شود. در صورتی که مواد با چشم برخورد مستقیم داشت نیز به سرعت مواد را از چشم خارج کنید، با آب سرد حداقل برای 15 دقیقه چشم‌ها را بشورید. در صورتی که لنز در چشم دارید نیز قبل از شستشو آن را خارج کنید. در صورتی که با اقدامات انجام شده سوزش‌ها برطرف نشد به پزشک مراجعه کنید.
نکات ایمنی در استنشاق گلوکونات سدیم
لازم است در استفاده از این ماده نکات ایمنی رعایت شده تا مسمومیت ایجاد نگردد. اگر فردی ماده شیمیایی گلوکونات سدیم را استنشاق کند باید بلافاصله او را از محیط بسته خارج کرده و در معرض هوای آزاد قرار دهید.
انتقال مسموم به فضای آزاد
در صورتی که ممکن است پنجره اتاق را به سرعت باز کنید، اگر با قرار گرفتن در معرض هوای آزاد تنفس طبیعی او برقرار نشد به او تنفس مصنوعی داده و از دستگاه اکسیژن استفاده کنید و هم‌زمان با اورژانس تماس گرفته و فرد مسموم را به پزشک نشان دهید.
نکات ایمنی در بلعیدن گلوکونات سدیم
در بلعیده شدن و خوردن گلوکونات سدیم باید فرد دچار مسمومیت استفراغ کند، او را مجبور کنید محتویات معده خود را خارج کرده و در صورتی که موفق نشدید به پزشک مراجعه کنید.
وقتی فردی سهواً گلوکونات سدیم بخورد باید استفراغ کند، لباس‌های تنگ او را خارج کنید، کمربندش و دکمه یقه را باز کرده و کروات را شل کنید. در هر صورت بهتر است برای اطمینان فرد مسموم را به افراد متخصص و پزشکان نشان داده و زیر نظر آن‌ها قرار دهید
