ممکن است نام اسید استیک (acetic acid) در ابتدا برایتان آشنا باشد، از این ماده شیمیایی در صنایع بسیاری استفاده میشود، به طوری که ممکن است اکنون در خانه انواع مختلف اسید استیک در دسترستان باشد و یا در محل کار از آن استفاده کنید اما تا به حال متوجه آن نشده باشید.
امروزه اسید استیک با فرمول ساختاری C2-H4-O2 را با نام‌های دیگری چون اسید متانوئیک، اسید متان کربوکسیلیک می‌شناسند، این ماده با وجود اینکه در دسته بندی اسیدها قرار گرفته قدرت و توان بسیار ضعیف و بوی تند و تیزی دارد. اسید استیکی که با آب ترکیب شده شدت اسیدی کمتر و توانایی ترکیب و حل شدن با اتانول، استون، دي اتيل اتر، گليسرول و بنزن را خواهد داشت. از اسید استیک در بخش‌های مختلف کشاورزی، پزشکی، تصفیه آب، داروسازی و… استفاده می‌کنند.
محتوا
مشخصات فنی استیک اسید
| نام شیمیایی | اسید استیک | Acetic acid |
| فرمول ساختاری | CH3COOH یا C2H4O2 |
| نقطه ذوب و نقطه انجماد | 16.6 درجه سانتی‌گراد( محلول 100٪) |
| وزن مولکولی | 60.05 g/mol |
| نقطه جوش | 118 درجه سانتی گراد |
| شکل ظاهری | شفاف و بی رنگ |
انواع اسید استیک
اسید استیک خوراکی:
به طور کلی از اسید استیک علاوه بر بخش صنعتی در بخش خوراکی هم استفاده میشود. در بخش خوراکی، همه اسید استیک را به نام سرکه می‌شناسند که مزه ترش و تیزی دارد. سرکه خواص اسیدی بسیار پایینی دارد و از تخمیر اتانول به وجود می‌آید، میزان غلظت اسید آن در بخش پخت و پز حدود 5 درصد و در ترشی تا 18 درصد هم خواهد رسید.
اسید استیک صنعتی:
اسید استیک موجود در بخش صنعتی علاوه بر قابلیت انحلال در آب، توانایی ترکیب و واکنش با عناصری چون پتاسیم، روی و سدیم را دارد و در نهایت منجر به تولید هیدروژن خواهد شد که ماده‌ای اشتعال‌زا بوده است.
نکات ایمنی استیک اسید
استیک اسید همانطور که از نامش پیداست ماده‌ای بر پایه اسید بوده است، به همین دلیل نباید در تماس با چشم قرار بگیرد، در صورت تماس با چشم و آسیب جدی، ممکن است منجر به کور شدن فرد شود. این ماده به شدت اشتعال زا بوده اما اگر با آب ترکیب شود به دلیل اینکه از غلظت آن کاسته میشود قابلیت اشتعال خود را از دست خواهد داد.
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی اسید استیک
اسید استیک، یک اسید ضعیف با فرمول مولکولی CH3COOH و وزن مولکولی 60.05 گرم بر مول، جزو مواد معدنی و متعلق به گروه اسیدهاست که به صورت مایعی بی‌رنگ و بویی مشابه سرکه دارد. این ماده قابل اشتعال، قدرت خورندگی بسیار بالایی دارد و همچنین در دمای 16.6 درجه سانتی‌گراد منجمد میشود.
نقطه‌ی جوش این اسید 117.9 درجه سانتی‌گراد و نقطه‌ی ذوب آن 61.9 درجه سانتی‌گراد است. ساده‌ترین کربوکسیلیک اسید بعد از فرمیک اسید به شمار می‌رود. این اسید در آب انحلال‌پذیر است و به طور کامل در آب مخلوط میشود. اسید استیک ماده‌ای قطبی بوده و با نام اختصاری AcOH نیز نشان داده میشود. در سرکه‌های خوراکی، تقریبا 4 تا 8 درصد وزنی استیک اسید وجود دارد.
این ماده در صنعت و بازار فروش آن با نام‌های دیگری از جمله اسید اتانوئیک، متان کربوکسیلیک اسید و سرکه شناخته میشود.
روش‌های تولید اسید استیک
استیک اسید به دو روش مصنوعی و طبیعی (توسط باکتری) تولید میشود.
باکتری‌های مخمر سرکه در مواد غذایی، آب و خاک یافت می‌شوند. اسید استیک که از قدیمی‌ترین ترکیبات شیمیایی شناخته شده توسط انسان است، به طور طبیعی از میوه‌ها و برخی مواد غذایی فاسد شده از فرآیند تخمیر تولید میشود. سرکه از فرآیند تخمیر مواد غذایی دارای نشاسته و قند و مواد الکلی توسط باکتری مخمر سرکه تولید میشود. برای تولید سرکه عموماً از میوه‌هایی مانند سیب، انگور و یا دانه‌هایی مثل جو استفاده میشود.
در سال 1847، یک شیمیدان آلمانی به نام هرمان کولب برای اولین بار از طریق مواد معدنی موفق به ساخت اسید استیک شد.
شرکت مونسانتو در دهه 1960 روشی جدید برای تولید استیک اسید ارائه داد. این روش شامل واکنش بین متانول و کربن مونواکسید توسط کاتالیست رودیوم-یون ید است. از مزایای این روش مقرون‌به‌صرفه بودن آن است؛ زیرا متانول و مونواکسید کربن ارزان‌اند و مصرف آن‌ها بسیار مقرون‌به‌صرفه است.
یکی دیگر از روش‌های تولید استیک اسید، اکسیداسیون بوتان است. به این صورت که بوتان با اکسیژن هوا در حضور یون‌های فلزی منگنز، کبالت و کروم واکنش داده که طی آن پرواکسید تولید میشود. سپس این پروکسید در اثر تجزیه استیک اسید را تولید می‌کند.
روش سوم تولید استیک اسید، اکسیداسیون استالدئید است. استالدئید در شرایط ملایم و در حضور کاتالیزگرهای ساده فلزی مثل منگنز و کروم توسط هوا اکسید شده و استیک اسید تولید میشود.
2CH3CHO + 2O2 → 2CH3COOH
واکنش فوق محصولات جانبی اعم از اسید فرمیک و استات استیل نیز به همراه دارد که به دلیل پایین‌تر بودن نقطه جوش آن‌ها از استیک اسید می‌توان با روش تقطیر جداسازی را انجام داده و اسید استیک خالص را به دست آورد.
کاربردهای اسید استیک
- یکی از مهم‌ترین کاربردها و شناخته شده‌ترین آن‌ها استفاده از اسید استیک در ساخت مونومر وینیل استات بوده است، که از آن در بسیاری از بخش‌های صنعتی چون ساخت چسب، ساخت رنگ و… استفاده میشود.
- از استیک اسید در تولید انیدریک اسید استفاده میشود، این ماده در بخش‌های تولید سلولز استات کاربرد دارد.
- یکی از مواد اولیه ساخت آسپرین، اتیل استات و استون بوده است.
- در صنعت دارویی و درمانی از آن به عنوان یک ماده ضدعفونی کننده در برابر رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها استفاده می‌کنند.
- از دیگر کاربردهای این ماده در بخش دارویی و درمانی استفاده از اسیداستیک رقیق در آزمایشگاه برای مشخص کردن تعداد گلبول‌های سفید و قرمز بوده است.
- در بخش آرایشی و بهداشتی هم در تولید رنگ مو و عطر و ادکلن از اسید استیک استفاده می‌کنند.
- در بخش خوراکی اسید استیک را می‌توان در موادغذایی چون سرکه، سس، ترشی و ادویه‌ها دید.
- یکی از مواد اولیه مهم در تولید شوینده‌ها و پاک‌کننده‌ها اسید استیک بوده است.
- در صنعت پلاستیک سازی، ساخت ظروف و بطری‌های پلاستیکی و الیاف پلاستیکی و مصنوعی از این ماده به وفور استفاده میشود.
استیک اسید علیرغم اینکه اسیدی ضعیف است، اما آثار مخرب فراوانی می‌تواند بر پوست، چشم و اندام‌های تنفسی داشته باشد. به این صورت که وارد شدن حتی یک قطره از این ماده با غلظت 80 الی 100 درصد به داخل بدن ممکن است سبب جمع شدن آب در ریه شود و منجر به ایست قلبی گردد. این اسید محرک شدید چشم بوده و در غلظت‌های بالا سبب کوری چشم میشود.
کاربردهای اسید استیک در صنعت
1- تولید ترکیبات شیمیایی
اسید استیک به عنوان یک معرف برای تولید ترکیبات شیمیایی استفاده میشود. به طور تقریبی 40% حجم این ماده شیمیایی به تولید وینیل استات، 21% آن به تولید ترفتالیک، 11% از آن برای تولید اتانوئیک انیدرید، 10 % برای تولید استرهای اتانوئات و 18% از آن برای تولید سایر ترکیبات شیمیایی اختصاص دارد.
2- خالص سازی ترکیبات آلی
اسید استیک به عنوان یک حلال برای کریستاله شدن و برای خالص‌سازی ترکیبات آلی استفاده میشود.
3- اسید استیک در پزشکی
اسید استیک می‌تواند به عنوان یک ضدعفونی کننده در برابر بعضی باکتری‌ها و در درمان عفونت گوش خارجی به دلیل رشد قارچ یا باکتری، در برابر pseudomonas، استافیلوکوک، انتروکوک، استرپتوکوک و دیگر عفونت‌ها استفاده میشود. این ماده خاصیت دارویی دارد و در غربالگری سرطان رحم استفاده میشود. سازمان بهداشت جهانی اسید استیک را در فهرست داروهای ضروری خود فهرست کرده است. این ماده در تولید استون، متیل استات و آسپیرین نیز کاربرد دارد.
4- اسید استیک در افزودنی مواد غذایی
از استیک اسید در سرکه استفاده میشود که به عنوان یک مکمل و طعم‌دهنده در ترشی، سبزیجات خام، ادویه‌ها، سوپ، سس، سبزیجات، محصولات گوشتی و سایر مواد غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. استیک اسید همچنین برای تنظیم PH مواد غذایی استفاده میشود و بر کیفیت میکروبیولوژی، شرایط پخت، طعم و ماهیت آن‌ها تاثیر می‌گذارد.
خرید اسید استیک
شیمی بازار به عنوان بورس آنلاین خرید و فروش مواد شیمیایی کمک شایانی به مصرف‌کنندگان مواد شیمیایی می‌کند تا بتوانند در فضایی کاملا شفاف به تامین‌کنندگان اسید استیک از بین تولیدکنندگان، واردکنندگان و یا فروشندگان این ماده دسترسی داشته و بهترین تامین‌کننده اسید استیک را با توجه به نیاز خود یافته و مستقیما و بدون واسطه با او ارتباط برقرار نمایند.
