جوهر لیمو چیست؟ کاربردهای اسید سیتریک

جوهر لیمو که با نام علمی اسید سیتریک (Citric acid) شناخته می شود،  یک  اسید آلی ضعیف و طبیعی است که در برخی از مرکبات به خصوص لیمو و لیمو ترش یافت می شود. جوهر لیمو همان چیزی است که منجر به ایجاد طعم ترش در لیموترش می گردد و به همین سبب به جوهر لیمو شهرت دارد. شکل غیر طبیعی و صنعتی نیز اغلب به عنوان افزودنی در برخی خوراکی ها، مواد پاک کننده و مکمل های غذایی مورد استفاده قرار می گیرد. البته باید توجه داشت که شکل تولید شده و صنعتی جوهر لیمو، با آنچه به طور طبیعی در مرکبات وجود دارد، اندکی متفاوت است و به همین دلیل مصرف بیش از اندازه و غیر صحیح آن، می تواند دارای مضرراتی نیز باشد. در این مقاله به بررسی تفاوت‌ های بین جوهر لیمو طبیعی و صنعتی می پردازیم و مزایا و کاربردهای آن را ذکر می کنیم.

خرید سیتریک اسید

جوهر لیمو یا سیتریک اسید

جوهر لیمو یا اسید سیتریک طبیعی، نخستین بار در سال 1784 و توسط یک محقق سوئدی از آب لیمو کشف شد. این اسید، که دارای ترکیبی بی بو و بی رنگ است، تا مدت ها، تنها از طریق آب لیموترش تولید می شد. اما در حوالی سال های 1900 میلادی، محققان دریافتند که می توانند این اسید را به شکل غیر طبیعی و از طریق قارچ های سیاه نیز تولید کنند. به نحوی که این قارچ ها، هنگامی که از قند تغذیه می کند، می توانند اسید سیتریک ترشح کنند. جوهر لیمو به دلیل خاصیت اسیدی و ترش مزه ای که دارد، اغلب به عنوان طعم دهنده و عامل نگهدارنده، در مواد غذایی و خوراکی، به ویژه موادی مانند نوشابه های گازدار و آبنبات ها، استفاده می گردد. علاوه بر این، خاصیت اسیدی آن، به عنوان یک عامل ضد عفونی کننده، در مواد دارویی نیز کاربرد دارد.

جوهر لیمو در چه موادی یافت می شود؟

همانگونه که گفته شد، مرکبات و آب آن ها اصلی ترین منبع طبیعی برای تولید جوهر لیمو هستند. واژه سیتریک که نیز که در زبان انگلیسی به این ماده اطلاق می شود نیز از کلمه لاتین citrus  به معنی منبع مورد اعتماد، گرفته شده است. چند نمونه از مرکباتی که منبع اصلی جوهر لیمو هستند و حجم قابل توجهی از اسید سیتریک در آن ها وجود دارد عبارت اند از: لیمو، لیموترش سبز، پرتقال، گریپ فروت، نارنگی و پوملو.

با این حال این ها تنها میوه های حاوی جوهر لیمو نیستند. میوه های دیگری نیز وجود دارند که حاوی درصد کمتری هستند. از جمله: آناناس، توت فرنگی، تمشک، زغال تخته، گیلاس، گوجه فرنگی و مشتقات آن مانند سس گوجه فرنگی و…

تولید جوهر لیمو به طور طبیعی و از طریق مرکبات بسیار گران قیمت بوده و به همین دلیل نیز کمیاب می باشد و میزان تقاضای آن بیشتر از عرضه است. در نتیجه اغلب از نوع صنعتی و غیر طبیعی آن در تولید محصولات دیگر استفاده می گردد.

کاربرد های جوهر لیمو 

گفتیم که ویژگی های اسیدی و خواص جوهر لیمو، آن را به یک افزودنی مهم برای صنایع مختلف تبدیل کرده است. به نحوی که حدود 70 در صد از جوهر لیمو تولید شده در بازار، صرف تهیه و تولید مواد غذایی و نوشیدنی ها می گردد و 20 درصد آن نیز در صنایع دارویی و مکمل های غذایی مصرف می شود. 10 در صد باقی مانده نیز به تولید مواد شوینده و پاکننده اختصاص دارد.

بنابراین اصلی ترین و مهم ترین مورد استفاده از جوهر لیمو در صنایع غذایی است و از جمله رایج ترین افزودنی های غذایی در جهان می باشد. از این ماده در خوراکی ها به منظور افزایش اسیدیته، طعم دهندگی و نگهدارنگی مواد تشکیل دهنده استفاده می شود. نوشابه، آب میوه، نوشیدنی های حاوی پودر، آب نبات، مواد خوراکی منجمد شده و برخی از محصولات لبنی مانند پنیر اغلب حاوی جوهر لیمو صنعتی اند.

داروها و مکمل های غذایی، به عنوان دومین منبع استفاده جوهر لیمو، در نظر گرفته می شوند. این ماده می تواند به حفظ و نگهداری مواد فعال در داروها کمک کرده و همچنین به منظور طعم دهنده در داروهای تلخ مزه جویدنی یا نوشیدنی استفاده می گردد. برای نمونه می توان به مکمل های معدنی مانند منیزیم و کلسیم اشاره کرد که حاوی جوهر لیمو (به شکل سیترات) هستند و این امر به افزیش جذب در آن ها کمک می کند.

مواد شوینده و ضد عفونی کننده ها، نیز آخرین مورد استفاده از جوهر لیمو اند. به دلیل خاصیت اسیدی خود، می تواند یک ضدعفونی کننده مفید در برابر انواع باکتری ها و ویروس ها باشد. به نحوی که یک مطالعه آزمایشگاهی نشان داده است که جوهر لیمو،  می تواند نورویروس انسانی را که عامل اصلی بیماری های منتقل شده از غذا است، درمان کرده و یا از آن پیشگیری کند. همچنین برای از بین بردن کف صابون، لکه های آب سخت، آهک و زنگ آهن نیز می تواند بسیار موثر بوده و جایگزین مناسبی برای سایر تمیزکننده های اسیدی مانند کلر و کوات می باشد.

فواید جوهر لیمو برای بدن

اسید سیتریک یا جوهر لیمو به عنوان یه ماده طبیعی می تواند دارای فواید و مزایای چشمگیری برای سلامتی بدن باشد. یکی از این فواید، متابولیزه کردن انرژی در بدن است. این متابولیزه از طریق سیترات، اولین مولکولی است که در طی فرآیند چرخه اسید سیتریک تشکیل می شود، صورت می گیرد. این چرخه که چرخه کربس نیز نامیده می شود، می تواند در تبدیل غذا به انرژی بسیار موثر باشد. به نحوی که انسان و سایر موجودات بیشتر انرژی خود را از طریق همین چرخه کسب می کنند.

جوهر لیمو همچنین می تواند به افزایش جذب مواد مغذی در بدن منجر شود. آز آنجا که مواد معدنی مکمل در اشکال مختلف وجود دارد  بدن همه آن ها را به طور یکسان جذب نمی کند، اسید سیتریک با افزایش تجمع مواد معدنی، به بدن اجازه می دهد تا آن ها را بهتر جذب کند. برای نمونه، سیترات کلسیم (مشتق اصلی اسید سیتریک) برای جذب در بدن، نیازی به اسید معده ندارد. همچنین، نسبت به شکل دیگری به نام کربنات کلسیم، دارای عوارض جانبی کمتری مانند گاز، نفخ، یا یبوست می باشد. در نتیجه، سیترات کلسیم برای افراد مسن، که اسید معده کمتری دارند، می تواند گزینه بهتری باشد.

از دیگر خواص جوهر لیمو می توان به پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه، اشاره کرد. اسید سیتریک (به شکل سیترات پتاسیم) می تواند در افراد مستعد تشکیل سنگ کیله، از تشکیل سنگ کلیه جدید جلوگیری کرده و سنگ های پیشینی را نیز متلاشی کند. جوهر لیمو این کار را از طریق کاهش مساعد ادرار برای تشکیل سنگ انجام می دهد. اگر چه این خواص مربوط به نوع پتاسیم جوهر لیمو می باشد، با این حال، مصرف مرکبات سرشار از این اسید طبیعی نیز می تواند مزایای مشابهی برای جلوگیری از ایجاد سنگ کلیه داشته باشد.

نکات ایمنی درباره مصرف جوهر لیمو

علی رغم آنکه جوهر لیمو صنعتی، توسط سازمان غذا و دارو به عنوان “ایمن” شناخته می شود، اما با توجه به اسیدی بودن آن، ممکن است مضراتی نیز به هماره داشته باشد. البته باید گفت که هیچ مطالعه علمی مستقلی، ایمنی اسید سیتریک صنعتی را در موارد مصرف زیاد و برای مدت طولانی، بررسی نکرده است. با این حال، درباره واکنش های آلرژیک به این افزودنی و همچنین برخی بیماری ها، گزارش هایی وجود دارد که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم:

• درد مفاصل همراه با تورم و سفتی
• درد عضلانی
• درد معده
• تنگی نفس

که البته در موارد بسیار معدودی از مصرف کنندگان نوع صنعتی جوهر لیمو مشاهده شده و در کسانی که نوع طبیعی آن را مصف کرده اند، وجود نداشته است. محققان در این خصوص معتقدند که اذعان کردند که نمی توان به طور قطعی، اسید سیتریک صنعتی را مسئول این علائم دانست و این امر به مطالعات بیشتری نیازمند می باشد. همچنین بروز علائم را بیشتر از آنکه حاصل ترکیب اسید سیتریک باشد، مربوط به قالب استفاده شده برای تولید آن می دانند.