زایلن چیست؟

زایلن (Xylene) که با نام دی‌متیل بنزن (Dimethyl Benzene) نیز شناخته می‌شود، مایع یا گازی بی‌رنگ و با بوی شیرین است که به‌طور گسترده به‌عنوان حلال استفاده می‌شود. این ماده به‌طور طبیعی در نفت، زغال‌سنگ و قیر چوب نیز یافت می‌شود.

زایلن یک جزء رایج در حلال‌های مورد استفاده در صنایع چاپ، نقاشی، لاستیک، چرم و کشاورزی است. همچنین در چسب‌ها، جوهرهای چاپ، تینرهای رنگ، محصولات چربی‌زدا

حلال‌ها و درزگیرها نیز وجود دارد. علاوه بر این، ممکن است در بنزین و دود سیگار نیز یافت شود. زایلن همچنین ممکن است در آزمایشگاه‌های آسیب‌شناسی و تحقیقاتی برای آماده‌سازی یا نگهداری نمونه‌های بافتی جهت تجزیه و تحلیل استفاده شود.

زایلن برای اهداف صنعتی مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد، از جمله در ساخت مونومرهای ترفتالیک اسید و دی‌متیل ترفتالات، که در آن به عنوان یک پیش‌ساز شیمیایی عمل می‌کند. این یکی از مهم‌ترین کاربردهای آن است، زیرا این مونومرها مسئول ساخت پلیمر برای پلاستیک‌ها، به‌ویژه پلی‌اتیلن ترفتالات (PET) و الیاف پلی‌استر هستند.

انواع زایلن‌ها

این ترکیبات شیمیایی بی‌رنگ، خوشبو و قابل اشتعال‌ بسته به نوع ایزومر، آستانه اشتعال‌پذیری متفاوتی دارند.

زایلن در واقع یک ماده شیمیایی واحد نیست، بلکه گروهی از ترکیبات مرتبط به نام ایزومرها است. این ایزومرها فرمول شیمیایی یکسانی (C6H4(CH3)2) دارند، اما ساختار مولکولی آن‌ها متفاوت است. زایلن‌ها می‌توانند به صورت مخلوط یا به طور جداگانه استفاده شوند. سه ایزومر اصلی زایلن شامل اُرتو-زایلن (o-Xylene)، متا-زایلن (m-Xylene) و پارا-زایلن (p-Xylene) هستند. عناوین ارتو (o-)، متا (m-) و پارا (p-) برای زایلن، محل دو گروه متیل را توصیف می‌کنند؛ یعنی اینکه به کدام اتم‌های کربن حلقه بنزن متصل هستند.

زایلین‌های مخلوط

زایلین تجاری معمولاً مخلوطی از این سه ایزومر به همراه اتیل‌بنزن است. ترکیب خاص زایلین‌های مخلوط می‌تواند متفاوت باشد، اما اغلب ایزومر متا (meta) جزء اصلی آن است.

ویژگی‌های زایلن چیست؟

بسته به نوع ایزومر و مخلوط ایزومر، ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی زایلن متفاوت است.

به‌عنوان مثال، نقطه ذوب آن می‌تواند از ۴۷.۸۷- درجه سانتی‌گراد برای ام-زایلن (m-Xylene) تا ۱۳.۲۶ درجه سانتی‌گراد برای پی-زایلن (p-Xylene) متغیر باشد.

در اینجا برخی از ویژگی‌های اصلی ایزومرهای مختلف آورده شده است:

۱،۲- دی‌متیل‌بنزن (اورتو-زایلن یا o-Xylene)

• چگالی و فاز: ۰.۸۸ گرم بر میلی‌لیتر، مایع
• نقطه جوش: ۱۴۴ درجه سانتی‌گراد
• ویسکوزیته (گرانروی): ۰.۸۱۲ سانتی‌پواز در ۲۰ درجه سانتی‌گراد
• نقطه اشتعال: ۱۷ درجه سانتی‌گراد

۱،۳- دی‌متیل‌بنزن (متا-زایلن یا m-Xylene)

• چگالی و فاز: ۰.۸۶ گرم بر میلی‌لیتر، مایع
• نقطه جوش: ۱۳۹ درجه سانتی‌گراد
• ویسکوزیته (گرانروی): ۰.۶۲ سانتی‌پواز در ۲۰ درجه سانتی‌گراد
• نقطه اشتعال: ۲۵ درجه سانتی‌گراد

۱،۴- دی‌متیل‌بنزن (پارا-زایلن یا p-Xylene)

• چگالی و فاز: ۰.۸۶ گرم بر میلی‌لیتر، مایع
• نقطه جوش: ۱۳۸ درجه سانتی‌گراد
• ویسکوزیته (گرانروی): ۰.۳۴ سانتی‌پواز در ۳۰ درجه سانتی‌گراد
• نقطه اشتعال: ۲۵ درجه سانتی‌گراد

تمام این ایزومرها قطبی هستند، که باعث می‌شود عملاً در آب نامحلول باشند.

آن‌ها همچنین به‌دلیل داشتن نقاط اشتعال نسبتاً پایین، قابل اشتعال هستند. نقطه اشتعال هر مایع فرار، پایین‌ترین دمای ممکن است که بخار آن می‌تواند توسط یک منبع احتراق، مانند شعله شمع، مشتعل شود.

زایلن در چه چیزهایی یافت می‌شود؟

شیمیدان فرانسوی، آگوست کاهور، اولین کسی بود که در سال ۱۸۵۰ زایلن را از قیر چوب جداسازی و نام‌گذاری کرد. با این حال، چندین دهه طول کشید تا این ماده شیمیایی تازه کشف‌شده کاربرد عملی پیدا کند.

امروزه، تقاضای صنعتی برای زایلن به دلیل تقاضای بالای مصرف‌کنندگان برای محصولات پلاستیکی و مواد پلیمری بسیار زیاد است. در واقع، طبق تحقیقات اخیر، تقاضای جهانی برای زایلن تا اواخر سال ۲۰۲۳ به حدود ۶۳.۶ میلیون تن خواهد رسید.

در شرایط طبیعی، زایلن در نفت خام و قیر زغال‌سنگ یافت می‌شود. زایلن‌ها در نفت خام به مقدار کم، حدود ۰.۵ تا ۱ درصد، وجود دارند، اگرچه این مقدار بسته به منبع نفت ممکن است متفاوت باشد. برخی از ذخایر نفت خام دارای غلظت بالاتری از زایلن‌ها هستند و حتی در محصولات نفتی تصفیه‌شده مانند بنزین و نفت سفید نیز مقادیر ناچیزی از زایلن یافت می‌شود.

در مقیاس صنعتی، ترکیبات زایلن از طریق فرآیند اصلاح کاتالیزوری و همچنین کربونیزاسیون در طی تولید سوخت کک به دست می‌آیند.

کاربرد زایلین

از پیش‌ساز بودن در تولید پلاستیک‌های پلی‌اتیلن ترفتالات (PET) گرفته تا حلال‌های آزمایشگاهی برای پاک کردن روغن‌های غوطه‌وری مصنوعی از لنزهای میکروسکوپ، زایلن‌ها طیف گسترده‌ای از کاربردهای صنعتی و تجاری دارند:

1. پیش‌سازهای پلیمری

بطری‌های پلاستیکی معمولاً از پلی‌اتیلن ترفتالات (PET) قالب‌گیری شده یا اکسترود شده ساخته می‌شوند. پلیمرهای پلاستیکی و پارچه‌های پلی‌استر از مونومرهای ترفتالیک اسید و دی‌متیل ترفتالات به دست می‌آیند.

ایزومر ۱،۴-دی‌متیل‌بنزن که با نام پی-زایلن (p-Xylene) نیز شناخته می‌شود، برای تولید این مونومرها ضروری است، زیرا به‌عنوان پیش‌ساز در ساخت پلیمرها استفاده می‌شود. در واقع، تقریباً ۹۸ درصد از کل تولید پی-زایلن به این صورت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

حدود نیمی از کل زایلن‌های تولید شده، در تولید صنعتی پلاستیک‌ها و پارچه‌های پلیمری به کار می‌روند.

به‌عنوان مثال، ۱،۲-دی‌متیل‌بنزن که با نام او-زایلن (o-Xylene) نیز شناخته می‌شود، به‌عنوان پیش‌ساز فتالیک انیدرید (phthalic anhydride) استفاده می‌شود که یک ماده شیمیایی مهم دیگر در تولید پلاستیک در مقیاس بزرگ است، زیرا باعث کاهش ویسکوزیته (گرانروی) و افزایش انعطاف‌پذیری پلیمرها می‌شود.

2. حلال تجاری

زایلن‌ها به‌عنوان حلال نیز استفاده می‌شوند و در این کاربرد، زمانی که ایزومرها با هم مخلوط شوند، مؤثرتر هستند. در هنگام استفاده به‌عنوان حلال، مقدار کمی اتیل‌بنزن نیز به مخلوط اضافه می‌شود. این نوع حلال بی‌رنگ، بسیار قابل اشتعال و دارای بوی شیرین است.

حلال زایلن در صنایع مختلفی مانند چاپ، تولید لاستیک و فرآوری چرم استفاده می‌شود. به همین دلیل، جزء مهمی از جوهر، لاستیک و انواع مختلف چسب‌ها است. به‌عنوان یک مخلوط غیرقطبی، حلال زایلن در حل کردن مواد غیرقطبی مانند رنگ‌ها و لاک‌ها نیز عالی عمل می‌کند.

به همین دلیل است که معمولاً به‌عنوان یک عامل رقیق‌کننده استفاده می‌شود. اگر نیاز دارید که رنگ به آرامی خشک شود، حلال زایلن حتی می‌تواند به‌عنوان جایگزینی برای تولوئن استفاده شود. این ویژگی، آن را در کارهای حفاظت و مرمت آثار هنری بسیار مفید می‌سازد، جایی که از آن برای آزمایش حلالیت رنگ‌های استفاده‌شده بر روی آثار هنری استفاده می‌شود.

3. ماده پاک‌کننده

زایلن به‌عنوان یک ماده پاک‌کننده در زمینه‌های مختلفی از دندان‌پزشکی و الکترونیک گرفته تا صنعت نفت استفاده می‌شود. این ماده برای تمیز کردن قطعات فولادی و الکترونیکی، مانند مدارهای مجتمع و ویفرهای سیلیکونی، بسیار مفید است؛ زیرا به سطحی که روی آن استفاده می‌شود آسیب نمی‌رساند.

زایلن در دندان‌پزشکی نیز کاربرد دارد، جایی که برای حل کردن گوتاپرکا، ماده‌ای که برای درمان ریشه دندان استفاده می‌شود، به کار می‌رود.

صنعت نفت از زایلن به‌عنوان جزئی از حلال‌های پارافینی برای لوله‌هایی که با موم پارافین مسدود شده‌اند، استفاده می‌کند. اثربخشی آن در حل کردن موم، آن را به یک عنصر مفید در محصولات آرایشی برای پاک کردن موم یا جرم اضافی گوش تبدیل کرده است.

4. لکه‌گذاری و آماده‌سازی بافت‌ها

از گذشته تاکنون، زایلن یک ابزار پرطرفدار در فرآوری و لکه‌گذاری بافت‌ها بوده است. در میکروسکوپی، این بافت‌ها ویژگی‌های بسیار برجسته‌ای دارند و منبعی فوق‌العاده مفید برای تکنسین‌های بافت‌شناسی آسیب‌شناختی هستند. آن‌ها با مشاهده این بافت‌ها، وجود یا عدم وجود هرگونه بیماری را تشخیص می‌دهند.

زایلن یک عنصر مناسب برای این فرآیند است، زیرا قابلیت امتزاج بالایی با پارافین دارد، که برای بافت‌های ثابت‌شده یک الزام است. بافت‌ها به‌راحتی با قرار گرفتن در معرض زایلن شفاف می‌شوند. همچنین به پاک کردن موم باقیمانده از روی اسلایدها کمک کرده و به‌عنوان یک عامل شفاف‌کننده به خوبی عمل می‌کند.

5. روان‌کننده

زایلن یک روان‌کننده قوی نیز هست. به همین دلیل، می‌توان از آن در مایع ترمز و روغن موتور نیز استفاده کرد و صنایع معمولاً از خواص حلالیت آن هنگام تولید چرم، صمغ و محصولات گرافیکی بهره می‌برند. اگر به ترکیبات تنباکو، بنزین، چسب‌ها، درزگیرها، ضد یخ، موم‌ها، پولیش‌ها، رقیق‌کننده‌های مو، رنگ‌ها و روان‌کننده‌های موتور نگاه کنید، زایلن را به‌عنوان یک عنصر مهم در آن‌ها خواهید یافت.

6. درزگیر بتن

امروزه بتن یک ماده بسیار تزئینی است و آن را در بسیاری از سطوح بتنی مشاهده خواهید کرد. زایلن نیز در چنین محصولاتی به‌عنوان یک حامل یا حلال درزگیر محبوب استفاده می‌شود و می‌توان این ماده شیمیایی را به سه روش اعمال کرد.

بسته به روش تمیزکاری یا قدیمی‌سازی (آنتی‌کینگ) هنگام مهر زدن روی بتن، می‌توانید یکی از این سه روش برای اعمال زایلن را انتخاب کنید.

7. کراون زایلن (Crown Xylenes)

زایلن در نقاشی نیز یک عنصر مفید است. آن را با نام کراون زایلول (Crown Xylol) نیز می‌شناسند که نام جایگزین زایلن است. در میناها، رنگ‌های رقیق‌کننده، رزین‌های آلکیدی و لاک‌ها کاربرد زیادی دارد. اغلب با افرادی روبرو خواهید شد که آن را به‌عنوان رقیق‌کننده برای پوشش‌ها و رنگ‌های مخصوص معرفی می‌کنند.

این ماده شیمیایی کاملاً شبیه تولوئن است، اما سرعت تبخیر آن تقریباً پنج برابر کندتر است.

8. برای کف گاراژ

اگر مواد سرسخت و چسبنده روی کف گاراژ خود دارید، می‌توانید با کمک زایلن از شر آن‌ها خلاص شوید. این ماده یک عامل قوی در پاک کردن مواد سخت است. همچنین یک محصول مقرون‌به‌صرفه نیز هست، زیرا از نفت به دست می‌آید و بنابراین جایگزین ارزان‌تری برای محصولات بر پایه نفت، مانند رنگ‌ها، محسوب می‌شود.

آیا زایلن خورنده است؟

آیا زایلن خورنده است؟

در حالی که زایلن‌ها حلال‌های مؤثری با قابلیت حل‌کنندگی عالی هستند، در واقع خورنده نیستند.

خوردگی یک واکنش شیمیایی است که باعث تجزیه یا تشکیل ترکیبات جدید از طریق فرآیندهای اکسیداسیونی می‌شود. مواد خورنده باعث ایجاد خوردگی یا اکسیداسیون در سایر مواد، از جمله فلزات و ترکیبات آلی یا بافت‌های بیولوژیکی می‌شوند.

مواد خورنده می‌توانند یک عنصر، مانند اکسیژن در ​ O3 (یعنی فرم اوزون)، یا یک ترکیب، به‌ویژه اسیدها، بازها و محلول‌های یونی باشند. اگرچه زایلن‌ها می‌توانند ترکیبات آلی غیرقطبی را حل کنند، اما معمولاً در شرایط عادی با مواد دیگر واکنش شیمیایی نمی‌دهند.

بنابراین، زایلن‌ها خورنده محسوب نمی‌شوند. با این حال، هنگامی که اکسید می‌شوند، می‌توانند به اسیدهایی مانند اسیدهای مونوکربوکسیلیک (اسیدهای تولوئیک) و اسیدهای دی‌کربوکسیلیک (اسیدهای فتالیک) تبدیل شوند که مواد خورنده‌ای هستند.

اما فقط به این دلیل که خورنده نیست، به این معنی نیست که زایلن بی‌خطر است.

مانند سایر هیدروکربن‌ها، زایلن‌ها سمی هستند و خطرات سلامتی متعددی دارند. اگر بخارات آن را به مقدار کم استنشاق کنید، ممکن است احساس سرگیجه، حالت تهوع، خواب‌آلودگی و سردرد داشته باشید. اگر در معرض مقادیر زیادی از بخارات قرار بگیرید، علائم جدی شامل خواب‌آلودگی، ناهماهنگی حرکتی عضلات، ضربان قلب نامنظم و از دست دادن هوشیاری است. اگر به فرد آسیب‌دیده توجه پزشکی نشود، قرار گرفتن در معرض بخارات زایلن حتی می‌تواند کشنده باشد.

علاوه بر این، زایلن مایع می‌تواند باعث احساس سوزش دردناکی روی پوست شود و در صورت تماس با چشم، به آن آسیب می‌رساند. بخارات آن نیز به میزان خفیفی برای غشاهای مخاطی، چشم، ریه‌ها و پوست تحریک‌کننده هستند.

هیچ مدرکی دال بر سرطان‌زا بودن زایلن‌ها، علی‌رغم وجود گروه بنزن، یافت نشده است. بنابراین، اگرچه از نظر تعریف یک ماده خورنده نیست، اما همیشه هنگام کار با زایلن اقدامات احتیاطی را رعایت کنید واز تجهیزات حفاظتی مانند عینک ایمنی، دستکش‌های مقاوم در برابر مواد شیمیایی و ماسک مقاوم در برابر مواد شیمیایی استفاده کنید.

نکات ایمنی کار با زایلن

زایلن عموما به طور ناخواسته از طریق جایگاه‌های انتشار سوخت، آتش سوزی‌های جنگلی و نشت نفت در اقیانوس، منتشر می‌گردد و به این ترتیب منجر به خطرات زیست محیطی متعددی می‌شود. همچنین به علت قابلیت اشتعال، بخار آن باعث آتش‌سوزی می‌گردد.
تماس بدون رعایت ایمنی و ارتباط داشتن با این ماده، می‌تواند باعث سوزش بینی و گلو و چشم‌ها، نفخ و حالت تهوع، سردرد و خستگی و کسالت، عملکرد ضعیف سیستم تنفسی و ریه‌ها، افزایش دمای بدن و احساس سرگیجه و رخوت شود.

خرید زایلن

شیمی بازار به عنوان بورس آنلاین خرید و فروش مواد شیمیایی، کمک شایانی به مصرف‌کنندگان مواد شیمیایی می‌کند تا بتوانند در فضایی کاملا شفاف، به تامین‌کنندگان و تولید کنندگان زایلین از بین تمامی تولیدکنندگان، واردکنندگان و یا فروشندگان این ماده، دسترسی داشته و بهترین تامین‌کننده را با توجه به نیاز خود یافته و مستقیما و بدون واسطه اقدام به خرید زایلین نمایند.

تامین‌کنندگان و تولید کنندگان زایلن می‌توانند نسبت به معرفی شرکت و محصولات خود، از امکانات شیمی بازار استفاده کرده و فعالیت خود را از طریق این پلتفرم، در فضای کسب و کار دیجیتال، بهتر و با هزینه‌ای مناسب‌تر توسعه دهند.

این مهم با امکاناتی همچون ایجاد پروفایل اختصاصی شرکت و درج آگهی فروش در شیمی بازار به آسانی ممکن خواهد بود.