لاکتوز چیست؟

لاکتوز، نام نوعی قند طبیعی است که به طور طبیعی در شیر و سایر محصولات لبنی حاصل از آن که از شیر مانند ماست، بستنی، دوغ، پنیر و… وجود دارد و از طریق پیوند میان دو قند دیگر، یعنی گلوکز و گالاکتوز به وجود می آید. بدن انسان برای هضم لاکتوز، نیازمند یک آنزیم طبیعی به نام لاکتاز (lactase) است تا بتواند این دو قند را از یکدیگر تجزیه کند. به همین دلیل در افرادی که بدن آن ها لاکتاز کافی تولید نمی کند، ممکن است هضم شیر و فرآورده های لبنی با اختلال روبرو باشد که به آن اختلال عدم تحمل لاکتوز می گویند. اختلالی که شیوع فراوان دارد. به نحوی که به طور تقریبی، 10 درصد از جمعیت آمریکا، و دو سوم از جمعیت جهان، به عدم تحمل لاکتوز مبتلا اند. بسیاری از افراد درگیر با این مشکل، اغلب لبنیات را از برنامه غذایی خود حذف می کنند. با این حال راه های وجود دارد که افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز نیز می توانند از لبنیات استفاده کنند.

خرید لاکتوز

حساسیت لاکتوز چیست و چه علائمی دارد؟

حساسیت لاکتوز اشاره به یک اختلال گوارشی دارد که به سبب ناتوانی بدن در هضم لاکتوز، به عنوان کربوهیدرات اصلی محصولات لبنی و به خصوص شیر، ایجاد می گردد و همانگونه که گفته شد در زمره اختلالات گوارشی شایع قرار دارد. این اختلال هنگامی رخ می دهند که بدن نتواند لاکتاز کافی برای تجزیه و هضم لاکتوز را تامین کند. به همین سبب افراد مبتلا به حساسیت لاکتوز، در هنگام مصرف شیر و محصولات لبنی، دچار مشکلات گوارشی از قبیل نفخ، اسهال، گاز معده، حالت تهوع، درد زیر شکم، استفراغ، یبوست و گرفتگی شکم می شوند که اغلب با ایجاد صداهای نامتعارف از شکم در هنگام هضم شیر همراه است. این علائم اغلب 30 تا 60 دقیقه پس از صرف شیر و مشتقات آن نمایان می شود.

بروز اسهال اغلب به دلیل ورود لاکتوز هضم نشده به روده کوچک اتفاق می افتد و منجر به حرکت آب به داخل دستگاه گوارش می گردد. پس از رسیدن لاکتوز به روده بزرگ، توسط باکتری های موجود در روده، تخمیر شده و اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه و گاز را به وجود می آورد. این تخمیر نیز منجر به ایجاد نفخ، گاز و درد در ناحیه شکم می شود. شدت این علائم نیز می تواند بر اساس درصد تحمل لاکتوز بدن و همچنین مقدار مصرف ماده غذایی متفاوت باشد. البته این علائم در اغلب موارد، تنها برای مدت کوتاهی باقی مانده و پس از دفع لاکتوز از بین می روند. مگر در مواردی که مقدار لاکتوز مصرفی بسیار زیاد باشد و با فرد به بیماری دیگری مبتلا باشد که تحریک گوارشی ناشی از حساسیت لاکتوز، آن را تشدید کند.

از آن جا که لاکتوز در شیر مادر نیز وجود دارد، می توان گفت که تقریبا همه افراد، با توانایی هضم آن متولد می شوند. با این حال، ممکن است پس از مدتی و در هر سنی، حتی تا بزرگسالی، به اختلال حساسیت لاکتوز مبتلا شوند. همچنین  حساسیت لاکتوز دارای انواع مختلفی است که ممکن است هر کدام توسط عوامل مختلفی نیز ایجاد گردد. با این حال، وجه مشترک همه انواع حساسیت لاکتوز، با مسئله کمبود آنزیم لاکتاز همراه می باشد.

علل عدم تحمل لاکتوز (علل حساسیت به لاکتوز)

عدم تحمل لاکتوز یا حساسیت به لاکتوز را می توان به انواع مختلفی تقسیم کرد که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم:

عدم تحمل لاکتوز اولیه:

شایع ترین نوع عدم تحمل لاکتوز، عدم تحمل اولیه است که اغلب به دلیل افزایش سن اتفاق می افتد. به این معنا که بدن با مرور زمان و با افزایش سن، توانایی جذب لاکتوز را از دست می دهد و با مشکل هضم لاکتوز مواجه می گردد. البته بروز این امر با افزایش سن می تواند تا حدی نیز ژنتیکی باشد. زیرا در همه افراد مسن، این اختلال بروز نمی کند.

حساسیت به لاکتوز ثانویه:

نوع ثانویه حساسیت به لاکتوز، اغلب به دلیل وجود بیماری دیگری به وجود می آید. از آنجا که روده کوچک، محل تولید آنزیم لاکتاز (هضم کننده لاکتوز) در بدن است، بروز نوعی التهاب در دیواره روده کوچک می تواند منجر به ایجاد اختلال موقتی در تولید لاکتاز شود. این کاهش اغلب به دلیل بیماری هایی مانند کرون، بیماری سلیاک، در اثر عوارض ناشی از شیمی درمانی، کولیت اولسراتیو و همچنین کهولت سن، ایجاد می شود.

حساسیت به لاکتوز مادرزادی:

با این وجود که اغلب نوزادان با توانایی هضم لاکتوز به دنیا می آیند (به دلیل وجود لاکتوز در شیر مادر)، عدم تحمل لاکتوز در برخی از نوزادان نیز به شکل مادرزادی وجود دارد. این حساسیت به لاکتوز، نوع کاملا نادر اختلال است و به صورت ارثی به نوزاد منتقل می شود. به نحوی که پدر و مادر، هر دو باید دارای جهش ژنتیکی خاصی برای عدم تحمل لاکتوز مادرزادی باشند تا به نوزاد نیز منتقل گردد. این دسته از نوزادان به دلیل محتوای لاکتوز شیر مادر، قادر به خوردن شیر مادر نیستند و این امر در صورت عدم تشخیص سریع، حتی می تواند کشنده باشد. عوارض اولیه آن نیز به شکل اسهال شدید و سطوح بالای کلسیم در نوزاد بروز می کند. لازم به ذکر است که حساسیت به لاکتوز در این دسته از نوزادان به صورت مادام العمر ادامه خواهد داشت.

عدم تحمل لاکتوز رشدی:

عدم تحمل لاکتوز رشدی؛ نوع دیگری از عدم تحمل لاکتوز است که در نوزادان و البته تنها در نوزادان نارس، رخ می دهد. نوزادانی که پیش از رشد کامل دستگاه گوارشی، به دنیا آمده اند، اغلب با این نوع از عدم تحمل لاکتوز مواجه اند. البته این نوع از اختلال، عموما با رشد کودک، به صورت خود به خود برطرف می گردد. با این حال ممکن است تا پیش از رفع مشکل، به مصرف شیرخشک بدون لاکتوز، نیاز داشته باشد.

مطالعات نشان داده اند که این اختلال در نژادهای آسیایی و آفریقایی بسیار رایج تر است، بع نحوی که بیش از 80 درصد مدرم این مناطق، با عدم تحمل لاکتوز مواجه اند. همچنین سابقه بیماری های گوارشی و وجود اختلال عدم تحمل لاکتوز در بستگان نزدیک، می تواند احتمال بروز این اختلال را در افراد افزایش دهد.

تست حساسیت به لاکتوز

روش هایی وجود دارد که پزشکان می توانند از آن طریق، عدم تحمل لاکتوز را در افراد تشخیص دهند که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم:

تست حساسیت به لاکتوز با تنفس هیدروژن:

از طریق این تست، پس از مصرف لاکتوز، میزان هیدروژن موجود در تنفس، اندازه گیری می شود. هر چه میزان هیدروژن موجود بالاتر باشد، نشان دهنده مشکلات گوارشی ناشی از عدم تحمل لاکتوز می باشد. البته این افزایش تنها به دلیل عدم تحمل لاکتوز بروز نمیک کند.

تست تحمل لاکتوز:

در این تست، پس از مصرف لاکتوز، قند خون فرد را اندازه گیری می کنند. افرادی که به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستند، پس از مصرف لاکتوز، سطح قند خون شان، تغییری نمی کند. زیرا بدن آن ها توانایی هضم و جذب لاکتوز را ندارد.

آزمایش ژنتیک:

این تست، به بررسی علل ژنتیکی عدم تحمل لاکتوز را می پردازد. البته باید توجه که درباره افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز ثانویه، ممکن است نتیجه صحیحی ارائه ندهد.

تست فعالیت لاکتوز:

این تست که قطعی ترین راه تشخیص عدم تحمب لاکتوز و البته گران ترین آن ها می باشد، به بررسی و آزمایش روده کوچک، که محل تشکیل آنزیم لاکتاز در بدن است، می پردزاد.

تست اسیدیته مدفوع:

این تست اغلب برای نوزادان و کودکان مورد استفاده قرار می گیرد و سطح اسید مدفوع را اندازه گیری می کند. در صورت ابتلای کودک به عدم تحمل لاکتوز، نتیجه PH پایین تری را نشان می دهد.

همچنین افرادی که قصد انجام تست خانگی عدم تحمل لاکتوز را دارند، می توانند حداقل به مدت 2 هفته، محصولات لبنی را از رژیم غذایی خود حذف کرده و سپس آن ها را دوباره مصرف کنند تا علائم گوارشی ناشی از مصرف را بررسی نمایند. با این حال این تست نمی تواند به طور دقیق عدم تحمل لاکتوز را در فرد تشخیص دهد.

جایگزین های غذایی لبنیات برای افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز

شیر و سایر محصولات لبنی، موادی بسیار مغذی هستند که برای بدن لازم اند و می توانند به استحکام استخوان ها و دندان ها بسیار کمک کنند. با این حال، افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز، ممکن است مجبور شوند، میزان مصرف لبنیات خود را کاهش داده و یا حذف کنند. در نتیجه از دریافت مواد مغذی کلیدی مانند کلسیم محروم می شوند. اگرچه که مصرف لبنیات برای بدن حیاتی نیست، اما استفاده از مواد غذایی حاوی کلسیم می تواند این کمبود را در افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز، جبران کند. برخی از این موارد عبارتند از: خوراکی های غنی شده با کلسیم مانند آب میوه ها، نان و شیرهای غیر لبنی مانند شیر بادام، شیر سویا و شیر جو، آب پرتقال غنی شده با کلسیم، ماهی های استخوان دار، گیاهان سرشار از کلسیم مانند کلم پیچ و کلم بروکلی، اسفناج و… . همچنین برخی از محصولات لبنی که به صورت بدون لاکتوز تولید می شوند، مثل شیر بدون لاکتوز یا پنیر بدون لاکتوز، می توانند گزینه مناسبی برای افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز باشند. زریا علی رغم نداشتن لاکتوز، از کلسیم لازم برخوردارند.

درمان حساسیت به لاکتوز

اغلب مبتلایان به حساسیت لاکتوز، به طور کلی از مصرف لبنیات صرف نظر می کنند. اما مایل به مصرف لبنیات باشند، چند درمان طبیعی ممکن است حساسیت به لاکتوز را در آن ها کنترل کرده و کاهش دهد که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم:

درمان حساسیت به لاکتوز بامکمل های آنزیمی:

برخی از مکمل های آنزیمی، از افزایش سطح آنزیم لاکتاز در بدن، می توانند بدن را در هضم لاکتوز کمک کنند. با این حال، اثربخشی این محصولات ممکن است صد در صدی نباشد. البته استفاده از آن ها بدون تجویز پزشک، به هیچ وجه توصیه نمی گردد.

قرار گرفتن در معرض لاکتوز:

برای بسیاری از افراد که مبتلا به حساسیت لاکتوز هستند، مصرف منظم لاکتوز ممکن است بدن را در راستای سازگار با لاکتوز کمک کند. اگرچه پژوهش های محدودی بر روی این روش انجام شده، اما نتایج اولیه نشانه های مثبتی را نشان می دهد. قرار گرفتن در معرض منظم لاکتوز، کمک می کند تا میکروبیوت روده بتواند به تنهایی لاکتاز کافی برای کاهش علائم عدم تحمل لاکتوز را تولید کند. برای انجام این روش، استفاده از شیر پرچرب می تواند بهترین انتخاب باشد. زیرا بدن آن را آهسته تر هضم می کند.

درمان حساسیت به لاکتوز با پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها:

پروبیوتیک ها، در واقع، ارگانیسم های کوچکی هستند که دارای برخی فواید سلامتی اند و بیوتیک ها، فیبرهای غذایی این میکروارگانیسم ها اند و باکتری های مفید روده را تامین می کنند. تحقیقات نشان داده اند که هم پروبیوتیک ها و هم پری بیوتیک ها، می توانند در درمان حساسیت به لاکتوز موثر اند. همچنین، می توان گفت که سودمندترین پروبیوتیک‌ها، شامل بیفیدوباکترها و سویه‌های لاکتوباسیلوس اند که در ماست‌ ها و مکمل ‌های پروبیوتیک یافت می‌شوند.